της Χαρίκλειας Μανίκα
Ένα ερώτημα που απασχολεί τους κατοίκους της Νέας Υόρκης από την 7η Μαρτίου του 2020, όταν ο τότε Κυβερνήτης της πόλης Andrew Cuomo ανήγγηλε κατάσταση έκτακτης ανάγκης μετά το πρώτο κρούσμα της covid-19 στη Νέα Υόρκη, είναι: «will NYC survive?», αν η πόλη τους θα επιζήσει, αν θα επιβιώσει από την πανδημία.
Το ίδιο ακριβώς ερώτημα κυριαρχούσε και μετά τις τέσσερις συντονισμένες τρομοκρατικές επιθέσεις από την οργάνωση Αλ Κάιντα εναντίον των Ηνωμένων Πολιτειών Αμερικής εκείνο το πρωινό της Τρίτης, 11ης Σεπτεμβρίου 2001. Η απάντηση και στα δύο ερωτήματα σχεδόν ομόφωνα φαίνεται πως είναι: ναι. Ναι, η πόλη θα επιζήσει αλλά δεν θα είναι ποτέ ξανά η ίδια. Ο κόσμος άλλαξε και στις δύο περιπτώσεις, με διαφορετικό αντίκτυπο κάθε φορά. Έτσι όπως αντικατοπτρίζεται και στα λόγια της πρώην Πρώτης Κυρίας των ΗΠΑ, Michelle Obama: «Αυτός είναι ένας νέος κόσμος. Θα χρειαστεί να κάνουμε τα πάντα διαφορετικά και να σκεφτούμε τα πάντα διαφορετικά από εδώ και πέρα».
Σύμβολο αυτού του νέου κόσμου αποτελεί αναμφίβολα και η Ελληνική Ορθόδοξη Εκκλησία του Αγίου Νικολάου, η οποία πλέον γίνεται επίσημα γνωστή ως η Ελληνική Ορθόδοξη Εκκλησία του Αγίου Νικολάου και Εθνικό Ιερό. Το σεπτό κτίσμα ήδη δεσπόζει, με τον Ιουστινιάνειο Σταυρό του, στο πάρκο Ελευθερίας στο Μανχάταν της Νέας Υόρκης, μόλις λίγα βήματα πιο κάτω από την αρχική της τοποθεσία στην οδό Ελευθερίας. Η αρχική ομώνυμη Εκκλησία καταστράφηκε ολοσχερώς κατά τις επιθέσεις της 11ης Σεπτεμβρίου του 2001. Κατά την επίθεση στο συγκρότημα του Παγκόσμιου Κέντρου Εμπορίου, η Εκκλησία αυτή ήταν το μόνο κτίριο και συνάμα ο μοναδικός οίκος λατρείας που καταστράφηκε ολοκληρωτικά.
Ξεκινώντας από ιδιωτική κατοικία του 1830 μετεξελίχθηκε σε οίκο λατρείας καθώς οι Έλληνες Ορθόδοξοι μετανάστες κατάφεραν τελικά το 1916, μετά από κοπιώδεις προσπάθειες, να ιδρύσουν την Ελληνική Ορθόδοξη Εκκλησία του Αγίου Νικολάου, και το 1922 ξεκίνησαν να τελούνται ιερές ακολουθίες. Ο ναός γρήγορα αναδείχθηκε σε αναπόσπαστο κομμάτι της καθημερινότητας των πιστών της πόλης. Εκτός από το εγκάρδιο ορθόδοξο ποίμνιο 70 οικογενιών υπό την καθοδήγηση του πατέρα Ιωάννη Ρώμα, κάθε Τετάρτη που ο ναός ήταν ανοικτός για τους πιστούς ανεξαρτήτως θρησκείας, προσέρχονταν εργαζόμενοι από τα γραφεία των Πύργων κάθε θρησκείας (όχι μόνο ορθόδοξοι, αλλά και Καθολικοί, Προτεστάντες και Μουσουλμάνοι) για να προσευχηθούν.
Η υποχρέωση προς όλα τα θύματα της επίθεσης και τις οικογένειές τους να ξαναχτιστεί ο ναός, γρήγορα έγινε και υπόσχεση. Υπόσχεση να δοθεί ξανά η ευκαιρία στους ανθρώπους να προσευχηθούν, να συγκεντρωθούν αλλά και να αποτίσουν φόρο τιμής στα αγαπημένα τους πρόσωπα και να τους θυμούνται στο χώρο που εκείνοι κάποτε προσεύχονταν. Έτσι λοιπόν σχεδιάζεται και επίσημα η νέα Εκκλησία του Αγίου Νικολάου ως «Οίκος Προσευχής για όλους» που θα λειτουργήσει ως Εθνικό Ιερό και κοινοτικό κέντρο, ενσωματώνοντας έναν κοσμικό χώρο πένθους, κοινωνική αίθουσα και διάφορα εκπαιδευτικά και διαθρησκευτικά προγράμματα. Οι «Φίλοι του Αγίου Νικολάου» αναγγέλουν χαρακτηριστικά ότι: Ο Εθνικός Ναός, με τον Ιουστινιάνειο Σταυρό του, θα υψωθεί πάνω από αυτό που τώρα είναι ουσιαστικά ο τάφος εκείνων των μαρτύρων που έχασαν την ζωή τους εκείνη την φρικτή ημέρα.
Πάνω από 3.000 άνθρωποι έχασαν την ζωή τους όχι μόνο εκείνη την Τρίτη αλλά και τις εβδομάδες που ακολούθησαν, ανταποκριτές της πρώτης γραμμής, και διασώστες που προσβλήθηκαν από νοσήματα εξαιτίας της άμεσης έκθεσής τους στις υψηλές θερμοκρασίες του σημείου μηδέν. Οι επιθέσεις αυτές καταρράκωσαν ένα ολόκληρο έθνος και οδήγησαν τους ανθρώπους που επέζησαν στο δύσκολο έργο να ξανακολλήσουν τα κομμάτια της ψυχής τους που σε λίγες ώρες το μίσος διέλυσε. Και η προκατάληψη, ο φόβος και το άγχος που αβίαστα ακολούθησαν σε αυτή την πρωτόγνωρη για τη νέα ιστορία ακολουθία συναισθημάτων, δυσχέραναν το δρόμο πίσω στη πνευματική τους πορεία. Ας μην ξεχνάμε ότι οι τρομοκρατικές επιθέσεις της Αλ Κάιντα χτύπησαν εκτός από το Παγκόσμιο Κέντρο Εμπορίου, το Πεντάγωνο, αλλά και την Σάνσβιλ της Πενσυλβάνια με την τελευταία επίθεση να είναι και η μόνη που δεν πέτυχε τον επιδιωκόμενο στόχο της (οι ερευνητές διαπίστωσαν ότι ο στόχος της πτήσης 93 της United Airlines ήταν είτε ο Λευκός Οίκος είτε το Καπιτώλιο των ΗΠΑ). Αυτή την επίπονη διαδικασία επιστροφής της ψυχής πίσω στο μονοπάτι του Χριστού και την πνευματική πορεία κάθε πιστού, έρχονται να διευκολύνουν οι «Φίλοι του Αγίου Νικολάου».
Οι «Φίλοι του Άγιου Νικολάου» από την πρώτη στιγμή που εγκαθίδρυσαν τη μη κερδοσκοπική οργάνωσή τους για να συγκεντρώσουν τα κεφάλαια για την κατασκευή του ναού, ήταν βέβαιοι πως το Εθνικό Ιερό θα είναι η πλέον επισκέψιμη Εκκλησία όχι μόνο στη Νέα Υόρκη αλλά και σε ολόκληρη τη χώρα. Αυτή τους η βεβαιότητα ώθησε τον Σεβασμιώτατο Αρχιεπίσκοπο Αμερικής, Ελπιδοφόρο, να επισημάνει ότι από την στιγμή που αυτός ο ναός θα είναι ο πλέον επισκέψιμος στις ΗΠΑ, θα αποτελέσει συγχρόνως ιεραποστολική μαρτρυρία της Ορθοδοξίας για πολλούς μη Ορθόδοξους που θα επισκεφθούν το ναό.
Στο σημείο αυτό, δεν μπορούμε να παραλείψουμε το γεγονός ότι ένας μικρός αριθμός πιστών «έτρεξαν» στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης για να εκφράσουν το φόβο τους για Οικουμενισμό και τις αμφιβολίες τους για τον πολυπολιτισμικό χαρακτήρα του ναού. Η αλήθεια σίγουρα είναι πως κανένας πιστός δεν μπορεί να επικροτήσει μια πλασματική και επιφανειακή ενότητα μεταξύ των Χριστιανών, αλλά ούτε και ένα «πρόχειρο» βάπτισμα ένος μη Ορθόδοξου σε Ορθόδοξο Χριστιανό. Παραμένει, όμως, το γεγονός ότι η Εκκλησία του Αγίου Νικολάου, ακόμα και πριν την καταστροφή της, ήταν ένας ναός που είχε μεγάλη επισκεψιμότητα από τους υπαλλήλους των Πύργων, πιστούς ανεξαρτήτως θρησκείας που ένιωθαν την ανάγκη της πολύτιμης ηρεμίας και προσευχής που πρόσφερε ο μικρός σε μέγεθος ναός στην πολυτάραχη και γεμάτη άγχος καθημερινότητά τους, ανάμεσα στα μεγαθήρια της σύγχρονης αρχιτεκτονικής. Γιατί λοιπόν να στερήσει ο καινούργιος ναός αυτή τη δυναντότητα στους πιστούς, αυτή την παρηγοριά; Γιατί να παραχωρήσει πρόσβαση σε λίγους και όχι να ανοίξει τις θύρες του σε όλους όσους το έχουν ανάγκη; Η απεγνωσμένη αυτή ανάγκη γίνεται φανερή, αρκεί να διαβάσει ή να παρακολουθήσει κανείς συνεντεύξεις συγγενών και φίλων που έχασαν τα αγαπημένα τους πρόσωπα στις επιθέσεις. Το σημείο μηδέν αφορούσε από την πρώτη στιγμή ένα μεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού από αυτό των Ορθόδοξων Χριστιανών στις Ηνωμένες Πολιτείες. Αυτό ακριβώς αναγνωρίζει και ο Σεβασμιώτατος Αρχιεπίσκοπος Ελπιδοφόρος στο ενημερωτικό δελτίο του Ιουλίου του 2021 για τον Ελληνικό Ορθόδοξο Ναό του Αγίου Νικολάου και Εθνικό Ναό, στην ιστοσελίδα της Ελληνικής Ορθόδοξης Αρχιεπισκοπής της Αμερικής:
«Συνεπώς, η Ελληνική Ορθόδοξη Εκκλησία του Αγίου Νικολάου και το Εθνικό Ιερό ανήκουν σε ένα πολύ μεγαλύτερο πληθυσμό από την Αρχιεπισκοπή μας και τους Ορθοδόξους Χριστιανούς στις Ηνωμένες Πολιτείες. Ανήκει σε περισσότερους από τους αναζητητές που θα έρθουν στο Ιερό και θα μάθουν για την Πίστη μας. Ανήκει σε όλους που άλλαξαν οι ζωές τους στις 11 Σεπτεμβρίου 2001. Σε αυτούς που οι καρδιές και οι ψυχές τους πληγώθηκαν από το μίσος, και το φόβο και το άγχος που προκάλεσε και επιμένει μέχρι σήμερα. Ο Άγιος Νικόλαος θα είναι ένας τόπος θεραπείας, ένας προορισμός, όπως η λίμνη της Βηθεσδά, όπου ο Κύριος θεράπευσε τον Παράλυτο, και την οποία γιορτάζουμε την Τέταρτη Κυριακή του Πάσχα (Ιωάννης 5:1-15). Ως άλλος “Οίκος του Ελέους”, το Εθνικό μας Ιερό θα εκφωνήσει τα Καλά Νέα της αγάπης και της συμπόνιας του Θεού για όλους τους ανθρώπους σε όλους τους ανθρώπους. Είναι προνόμιο και καθήκον μας να κάνουμε αυτό ένα πραγματικό ιερό για το έθνος, και με την βοήθεια του Θεού, και τις μεσολαβήσεις του Αγίου Νικολάου του θαυματουργού των Μύρων, θα το κάνουμε».
Με αυτές τις σκέψεις κατά νου, ο δεύτερος όροφος του ναού έχει σχεδιαστεί με τέτοιο τρόπο και προορίζεται ως χώρος που δεν θα ανήκει σε συγκεκριμένο δόγμα έτσι ώστε όλοι οι πιστοί να μπορούν να προσεύχονται και να βρίσκουν παρηγοριά.
Μπορεί για τους αμφιταλαντευόμενους πιστούς να χρειάζεται χρόνος να χρησιμοποιήσουν τα λόγια του Αρχιεπισκόπου ως πυξίδα στην καρδιά τους, όμως μέχρι τότε πρόδηλη είναι η ευαρέσκειά τους για την ανάδειξη της Ορθοδοξίας και του Ελληνισμού μέσα από την ανέγερση του ναού. Ίσως για την ώρα το μόνο κοινό έδαφος στις αντιπαραθέσεις που ωθεί και τους πιο επιφυλακτικούς να δώσουν την «ψήφο εμπιστοσύνης» τους στα εγκαίνια του ναού τον Απρίλιο του 2022 είναι ο τονισμός του ελληνικού στοιχείου.
Με αρχιτέκτονα τον Σαντιάγο Καλατράβα, η αρχιτεκτονική του ναού αντλεί από βυζαντινές επιρροές. Έμπνευση αποτελούν η Εκκλησία του Σωτήρος, η Αγία Σοφία στην Κωνσταντινούπολη αλλά και ο Παρθενώνας στην Αθήνα. Ειδικότερα για τον θόλο, έχουν χρησιμοποιηθεί μάρμαρα από το Πεντελικό όρος και έχουν τοποθετηθεί με τέτοιο τρόπο δίπλα σε γυάλινες πέτρες ώστε να φωτίζεται όλες τις ώρες της ημέρας αλλά και της νύχτας όπου το φως του Χριστού θα χρησιμεύει και ως φάρος ελπίδας για ανθρώπους κάθε πίστης.
Οι «Φίλοι του Αγίου Νικολάου» φιλοδοξούν ότι ο ναός θα είναι η αμερικάνικη Αγία Σοφία. Χαρακτηριστικά γράφουν στην ιστοσελίδα τους: Η αρχιτεκτονική του Εθνικού Ιερού είναι μια σύγχρονη ερμηνεία της Αγίας Σοφίας στην Κωνσταντινούπολη…το Εθνικό Ιερό είναι η κόρη της Αγίας Σοφίας και θα είναι μάρτυρας όχι μόνο της Ορθοδοξίας, αλλά και της δέσμευσης της Αμερικής στη θρησκευτική ελευθερία.
Το απόγευμα της 10ης Σεπτεμβρίου του 2021, παραμονή της εικοστής επετείου της 11ης Σεπτεμβρίου, η Ελληνική Ορθόδοξη Εκκλησία του Αγίου Νικολάου και Εθνικό Ιερό φωτίστηκε για πρώτη φορά προκαλώντας συγκίνηση σε παρευρισκόμενους και μη. Το φως του ναού μαζί με τις λαμπάδες των πιστών που συμμετείχαν σε αυτό το μνημόσυνο έλαμψε ως την άλλη άκρη της γης, υπενθυμίζοντας στους ανθρώπους ότι ακόμα και στο σκοτάδι το φως του Χριστού πάντα θα λάμπει και θα κρατάει την ελπίδα ζωντανή. Όπως επίσης ζωντανή θα κρατάει και τη μνήμη όλων όσων έχασαν την ζωή τους. Ίσως αυτό είναι και το πιο ισχυρό μήνυμα που μπορούμε να δώσουμε απέναντι σε κάθε μορφή βίας, η σιγουριά ότι δεν θα ξεχάσουμε, ότι θα βγαίνουμε πάντα ενωμένοι και δυνατότεροι από πριν. Η νέα Ορθόδοξη Εκκλησία του Αγίου Νικολάου και Εθνικό Ιερό κρατάει την παράδοση της φιλοξενίας της αρχικής ομώνυμης εκκλησίας και μεγαλόπνοα στοχεύει στη δυνατότητα να εμπνεύσει εκατομμύρια ανθρώπους στο παρόν και στο μέλλον, όπως ο Παρθενώνας και η Αγία Σοφία. Το Εθνικό Ιερό με το παγκόσμιο αντίκτυπο στοχεύει να καταστεί πανανθρώπινο, οικουμενικό σύμβολο ειρήνης, ενότητας, ελπίδας και αγάπης για τις επόμενες γενιές.
* Η Χαρίκλεια Μανίκα είναι φοιτήτρια του τμήματος Θεολογίας και είναι μέλος του εργαστηρίου «Εκκλησία και Πολιτισμός» της θεολογικής σχολής του ΕΚΠΑ.
Σύνδεσμοι:
-Greek Orthodox Archidiocese of America/ Orthodox Observer News
https://www.goarch.org/news/stnicholas
-Saint Nicholas Greek Orthodox Church & National Shrine
-The Friends of Saint Nicholas
https://stnicholaswtc.org/about/friends-of-saint-nicholas/ -Yahoo!finance. Destroyed in 9/11, St. Nicholas Greek Orthdox Church rebuilds 20 years later https://www.youtube.com/watch?v=3ZuXfh5tf8s